image.jpg

Circuit Moneuse: de slachtpartij van la Houlette - Honnelles

Historisch in Honnelles
9.8 km
Te voet
2h
Gemiddeld
9.8 km
Per fiets
1h
Gemiddeld
  • Met dit traject treedt u in de sporen van Antoine-Joseph Moneuse, de beruchte schurk en kapitein van de “Chauffeurs du Nord” (verwarmers van het noorden).

    Tijdens deze wandeling kunt u deze droevige nacht van 22 november 1795 herbeleven. Die nacht vond een van de meest bloedige gebeurtenissen plaats die onze streek ooit heeft gekend: de slachtpartij van la Houlette.

    De verdenking voor deze verschrikkelijke misdaad met 9 slachtoffers viel al snel op Moneuse. Maar de waarheid is nooit...
    Met dit traject treedt u in de sporen van Antoine-Joseph Moneuse, de beruchte schurk en kapitein van de “Chauffeurs du Nord” (verwarmers van het noorden).

    Tijdens deze wandeling kunt u deze droevige nacht van 22 november 1795 herbeleven. Die nacht vond een van de meest bloedige gebeurtenissen plaats die onze streek ooit heeft gekend: de slachtpartij van la Houlette.

    De verdenking voor deze verschrikkelijke misdaad met 9 slachtoffers viel al snel op Moneuse. Maar de waarheid is nooit eenvoudig...

    Tijdens uw tocht door de velden en wegen van Roisin en Meaurain langs het Franse dorpje La Flamangrie, steekt u verschillende keren de Frans-Belgische grens over. Het herinnert aan de turbulente periode uit onze geschiedenis, toen onze streek een speelbal vormde tussen Oostenrijk en Frankrijk.

    Geniet van uw wandeling en let goed op.. De bandieten liggen op de loer.

    Dit traject werd uitgestippeld door het Parc Naturel des Hauts-Pays

    Illustraties Claude Renard.
  • Hoogteverschil
    66.32 m
  • Documentatie
    Met GPX / KML-bestanden kunt u de route van uw wandeling naar uw GPS exporteren (of ander navigatieprogramma)
Bezienswaardigheid
1 Een turbulente periode
Ons echt gebeurde verhaal gaat van start op 1 frimaire van het jaar IV. Deze datum komt op onze kalender overeen met 22 november 1795. Al is de republikeinse kalender op dat moment meer dan ooit van kracht. We hadden de Franse Revolutie (1789) gekend, die de hoop op verandering voedde, een gevoel dat nadien tijdens het Directoire (1795- 1799) plaatsmaakte voor chaos. Het gerecht doet amper zijn werk en het volk heeft honger en moppert. Dievenbendes maken gebruik van deze onstabiele situatie en teisteren de streek.
0.jpg
2 Église Saint-Brice
Tot voor 1841 bevond zich al sinds de 7de eeuw in Roisin een kerk ter ere van Saint-Brice. Het gebouw had geen plafond en was totaal bouwvallig. In 1841 werd het vernietigd, waarna er in 1841-1842 een nieuwe kerk kwam.

Binnen, links in het gebouw, staat de zogenaamde kapel “du Château”. Hieronder vindt men een crypte waar de lichamen rusten van de oude machthebbers van Roisin.

Midden in het rechterschip bevindt zich de kapel of het altaar van Sint-Ghislenus, beschermheilige van de zwangere vrouwen en van de jonge kinderen.

Bronnen: C. Debiève - http://users.skynet.be/cbou/roisin/eglise.htm
eglise saint brice noir et blanc 1.jpg 2.jpg 1.jpg
3 De verdwenen wijngaard
Hier volgt u de weg van de wijngaard. De rozijnen van deze appellation zijn historisch...

Rond het jaar 600 vormde Roisin slechts een deel van de gemeente Meaurain (dus omgekeerd als vandaag). Roisin, het land van de rozijn. In onze streek bevonden zich destijds veel wijngaarden. Op dit pad gaat u dwars door de toenmalige velden. Zijn huidige bijnaam luidt trouwens nog steeds “wijngaardveld”.

Een oude gemeentezegel stelt trouwens het wapenschild van Roisin voor onder een helm, met daarboven een aap met in de ene hand de vlag des Heren en in de andere een tros druiven.

Er bestond ook een andere zegel, die in het midden de letters DR bevatte en daarrond “De Roisin vient le vin” (Uit Roisin bekomt men wijn). Beide documenten, waarvan een foto bestaat, tonen aan dat er in Roisin een wijngaard bestond.

U kunt de foto's van de zegels bekijken.

Bronnen: C. Debiève - http://users.skynet.be/cbou/roisin/vignoble.htm
chemin vignoble.jpg 5.jpg 4.jpg
4 Sint-Cecilia
We keren terug naar 22 november 1795. Die dag vieren we Sint-Cecilia, patroonheilige van de muzikanten. Zowel naar Henegouwen toe als aan de Franse kant van de grens weerklinkt muziek in de dorpen. De bevolking viert feest om de honger, ellende en onveiligheid te verdrijven.

Dhr. Gumez is violist uit Roisin. Die avond treedt hij op in Bry (dichtbijgelegen Franse gemeente) met zijn kompaan Godin. Aan het einde van de avond stelt deze laatste aan Gumez voor om een laatste glas te komen drinken in de herberg van la Houlette op de grens tussen beide dorpen. Zo gaan ze op weg naar de herberg van Jean-Philippe Couez.

Bij hun aankomst gaat het feest volop tekeer. Een orkest dat buiten voor de ingang staat, speelt een heerlijk deuntje waar de mensen binnen op dansen. Koppels worden gevormd en gescheiden. Er wordt gedronken, gelachen en men vergeet de dagelijkse zorgen. Er is dan ook helemaal niets dat wijst op het drama dat hen te wachten staat...
2.jpg 1.jpg
5 De nacht valt over Roisin
Kort na negen uur 's avonds loopt de dolle avond op haar einde. Onze twee muzikanten, Gumez en Godin, vervolgen hun weg. De eerste richting Roisin, de andere naar Frankrijk. Gumez komt op zijn weg twee rijen militairen tegen. Echter blijken het dieven te zijn... Een landbouwer met de naam Ribeaucourt zou later verklaren ze ook te zijn tegengekomen. Een van de mannen zou hem zelfs gevraagd hebben in welke richting Valenciennes lag.

De nacht valt over Roisin, waar de dood dreigt over de herberg van la Houlette.
5.jpg
6 Een gruwelijke ontdekking
Rond 5 uur 's ochtends vertrekt Antoine Libert, een kleermaker uit het Franse grensdorpje Eth, richting Roisin. Net zoals elke dag gaat hij langs het kruispunt van la Houlette. Hij ziet de openstaande deur. Bij de deur roept hij: “Couez?” Geen antwoord... Hij besluit binnen te gaan.

De ruimte is pikdonker en wordt nauwelijks verlicht door de smeulende assen. In dit angstaanjagende decor zal hij een verschrikkelijke ontdekking doen.

Hij haast zich naar buiten om in Roisin alarm te gaan slaan. “Het is Moneuse!”

Moneuse... De lichamen van de slachtoffers zijn amper koud en zijn naam valt al.

Laten we naar la Houlette gaan om de zware tol te ontdekken van wat zich hier heeft afgespeeld.
7.jpg
7 La Houlette
Het drama heeft zich afgespeeld binnen de muren van dit ogenschijnlijk banale huis. Tot op vandaag blijft deze plek in ieders geheugen gegrift. Op de westelijke gevel zien we trouwens nog de inscriptie “La Houlette” en het jaartal “1782” in gesmeed ijzer. Het is duidelijk dat we ons op de plaats delict bevinden.

En wat een verschrikkelijk delict! De term slachtpartij lijkt beter gekozen. In totaal worden negen lijken teruggevonden, badend in het bloed. Mannen, vrouwen, kinderen; niemand van de familie Couez heeft de dodelijke waanzin van de moordenaars overleefd. Bij de slachtoffers ook dokter Hubert Moreau.

Via de audioboodschap kunt u het gedetailleerde verslag beluisteren van wat zich hier heeft afgespeeld, opgesteld door de wetsdokter. (Stemmen: Roland Thibeau en Roulotte Théâtrale).
9.jpg 8.jpg
8 Het gerucht
Al snel daagt een menigte nieuwsgierigen op voor la Houlette. “Naar het schijnt was het Moneuse”. Het gerucht doet snel de ronde. Sinds zijn aankomst in de streek in 1794, valt zijn naam sowieso bij elk crimineel feit. Molenaarszoon Antoine Joseph Moneuse, geboren te Marly en opgegroeid in Saint-Vaast. Naar verluidt staat hij aan het hoofd van een schurkenbende met de naam “Les Chauffeurs du Nord” (verwarmers van het noorden). Het schijnt dat ze de voeten van hun slachtoffers in brand staken om zo te ontlokken waar ze hun schatten verborgen hielden. Maar ook de zon schijnt...

In het kader van deze zaak valt ook snel een andere naam: Trognon, voornaam Jean-Joseph. Een strijdmakker van Moneuse. Hij is woonachtig in het Franse grensdorp Flamengrie. De volgende halte van dit circuit.
10.jpg
9 Het ontbrekende pistool
Het onderzoek slabakt. De onderzoekers hebben geen enkele bruikbare piste. Al moet het wel gezegd worden dat de plaats delict door een groot aantal personen betreden werd. Toch kwam in de herberg een bepaald detail aan de oppervlakte: een kolf zonder pistool. De autoriteiten baseren zich op het publieke gerucht en richten zich op eventuele dievenbendes die de streek teisteren.
10 Grenspaal
Links van de weg bevindt zich een grenspaal. Hij dateert uit 1781 en is een van de 65 palen die destijds de grens markeerden tussen Fransen en Oostenrijkers zoals vastgelegd tijdens het Verdrag van Utrecht in 1714. Vandaag blijven er nog maar een twintigtal over.

Neem zeker de tijd om hem van dichtbij te bekijken. Aan de ene kant ziet u drie Franse lelies als symbool voor Frankrijk en aan de andere kant de dubbelkoppige adelaar als symbool voor Oostenrijk.
borne 2.JPG 7.jpg
11 Trognon
Enkele dagen later ontstaat op mysterieuze wijze een nieuwe piste. Een onbekende bezorgt de burgemeester een pistool zonder kolf. Deze bevat bloedsporen en haren. De onbekende verklaart het pistool te hebben gevonden in de beek waar u op dit moment langsloopt, vlak bij de woning van Trognon. Hier zou de politie enkele dagen later Moneuse en zijn kompaan arresteren.
12 Grenspaal
Links van de weg herinnert nog een grenspaal aan de vroegere Frans-Oostenrijkse grens.
borne france.JPG 9.jpg
13 Richting gevangenis
Beide heren worden naar Le Quesnoy begeleid, waar ze ter beschikking worden gesteld van rechter Contamine. Deze acht het dossier zo licht dat hij de heren doorverwijst naar de vrederechter van het kanton Bavay. Hij maakt zich op zijn beurt van de zaak af door ze voor de vrederechter van het kanton Thulin te laten verschijnen.

Moneuse en Trognon worden op 3 december overgeplaatst naar de gevangenis van Mons, een dag voor de start van het onderzoek.
14 Rechter Harmegnies
Rechter Harmegnies is belast met het onderzoek. Hij zal beide heren koste wat kost ontmaskeren. Het lijkt een erezaak te zijn.

Twee weken onafgebroken ondervragingen en bezoeken in la Houlette leiden echter nog steeds niet tot een onderbouwde inbeschuldigingstelling.

Moneuse beweert over een alibi te beschikken. Op de dag in kwestie was hij bij zijn minnares in Thulin. Dit wordt bevestigd door twee getuigen. Een priester bevestigt dat hij Moneuse die dag in zijn parochie heeft gezien. En dan is er nog de weduwe Gilmant (de moeder van de minnares). Zij komt in Mons bevestigen dat Moneuse op de dag van de feiten op eendenjacht was in Thulin en dat hij de nacht bij haar had doorgebracht.
honnelles 3.jpg honnelles 4.jpg
15 Vroegere Sint-Amandskerk (Saint-Amand)
U bevindt zich nu in het dorpje Meaurain. Weet dat Roisin tot ongeveer het midden van de Middeleeuwen afhing van Meaurain. Achteraf zou de verhouding omkeren. Meaurain is dan wel zijn autonomie kwijt, maar niet zijn identiteit!

Voor u bevindt zich de vroegere Sint-Amandskerk. Sinds 6 maart 2006 doet ze geen dienst meer als kerk en op dit moment fungeert ze als Cultureel Centrum van Honnelles.

In de klokkentoren bevindt zich trouwens een triptiek die vermoedelijk uit de 15de eeuw stamt. Deze werd na de ravages van 1789 gered uit de onvermijdelijke afbraak van een ouder religieus gebouw.
0.jpg
16 Het verdwenen pistool
Terwijl de twee gevangenen worden overgebracht naar Mons, geraakt de kolf van het pistool, die op de plaats delict werd gevonden, spoorloos kwijt. Juist het verband tussen deze kolf en het geweer, dat in de beek was gevonden, moest de verdachten aan het twijfelen brengen (op voorwaarde uiteraard dat Trognon kon worden aangewezen als eigenaar).

Toeval of niet? Had men gezien dat beide delen niet bij elkaar hoorden? Bijkomend detail: het verslag van de wetsdokters maakt geen gewag van een gebruik van het geweer of van de kolf.

Het mysterie wordt er dus enkel maar groter op.
17 Justitie hakt de knoop door
Het verdict valt op 30 december 1795 na een voorhechtenis van enkele weken. Rechter Harmegnies is genoodzaakt om bij gebrek aan bewijs de beschuldigingen aan het adres van Moneuse te laten vallen.

Trognon blijft wel in de gevangenis. Hij kwam al eerder in aanraking met het gerecht en bovendien waren zijn verklaringen niet altijd even gedetailleerd. Hij zou op 21 februari 1796 op mysterieuze wijze om het leven komen in zijn cel.

Moneuse is dus weer op vrije voeten. Toch voor even... Tijdens zijn uiterst bewogen leven zou hij ook in andere zaken nog in aanraking komen met het gerecht.
0.jpg
18 Het mysterie blijft bestaan
De zaak zou nooit afgesloten worden. Ondanks het feit dat hij nooit schuldig werd bevonden voor de feiten, valt het op in hoeverre Moneuse tot op vandaag aan de zaak-la Houlette wordt gelinkt. Net zoals eigenlijk het geval is voor de meeste misdrijven die rond die periode in de streek werden gepleegd.

Uiteindelijk blijft het mysterie bestaan en zullen we waarschijnlijk nooit de ware feiten kennen.

We danken u om dit thematische circuit te hebben gevolgd in het spoor van Antoine-Joseph Moneuse.
66 meters hoogteverschil
  • Starthoogte : 93 m
  • Aankomsthoogte : 93 m
  • Maximale hoogte : 118 m
  • Minimale hoogte : 93 m
  • Totaal positief hoogteverschil : 66 m
  • Totaal negatief hoogteverschil : -66 m
  • Maximaal positief hoogteverschil : 13 m
  • Maximaal negatief hoogteverschil : -18 m