In juli 1873 schiet Verlaine twee kogels af op Rimbaud in een Brussels hotel. Hij verblijft een tijdje in de gevangenis van Brussel, maar zit het grootste deel van zijn straf uit in de gevangenis van Mons, waar hij enkele van zijn mooiste meesterwerken schrijft. 

Gevangen te Mons

Verlaine komt op 25 oktober 1873 met een gevangeniswagen toe in Mons. De dichter die verscheurd was tussen zijn gezinsleven en zijn passie voor de jonge Rimbaud heeft een rode lijn overschreden. Hij heeft met een revolver geschoten op zijn minnaar en moet zijn straf uitzitten in de gevangenis van Mons. Verlaine gaat aan het denken in zijn cel nummer 252. Hij denkt diep na over zijn losbandige leven. Hoe is het zover kunnen komen? Waarom slaagt hij er niet in om een einde te maken aan deze vernietigende passie? Verlaine doet aan zelfanalyse in Mons en keert zich tot religie om zijn wonden te helen. Hij dweept met Jezus net zoals hij enkele maanden eerder een passie koesterde voor Rimbaud. Hij wil opnieuw een regelmatig leven en het vertrouwen van zijn echtgenote terugwinnen. Het wordt een terugkeer van vervoering naar wijsheid. Het verblijf van Verlaine in de gevangenis van Mons vormt een keerpunt op professioneel en moreel vlak voor de kunstenaar. 
 

Een keerpunt in zijn werk

De schrijver verveelt zich in zijn cel. Hij brengt veel tijd door al schrijvend. Hij heeft toegang tot boeken en mag werken. In Mons schrijft hij enkele van zijn meest aangrijpende gedichten. Later wil hij de teksten bundelen in één verzameling genaamd ‘Cellulairement’, maar hij stapt af van dit idee en de gedichten zijn voornamelijk terug te vinden in drie bundels: ‘Sagesse’, ‘Jadis et naguère’ en ‘Parallèlement’. De specialisten zijn unaniem. De gevangenis van Mons heeft Verlaine compleet veranderd op menselijk en literair vlak. Hij verlaat de hoofdstad van Henegouwen op 16 januari 1875 na een strafvermindering en keert er pas twintig jaar later terug voor een reeks conferenties. Zijn demonen zijn terug ... hij is nog slechts een schaduw van zijn vroegere zelf.
 

Andere gevangenen

Er werden ook nog andere grote namen van de literatuur opgesloten in Mons. De surrealist Fernand Dumont wordt op 15 april 1942 aangehouden door de Duitse politie tijdens een zitting van de rechtbank. Hij is verdacht in de ogen van de bezetter en wordt opgesloten in Mons voor hij in verschillende concentratiekampen terechtkomt. Hij sterft op 15 maart 1945 in het Duitse Bergen Belsen. Fernand Dumont was van bij het begin lid van de groep Rupture, de enige surrealistische groepering die niet in een hoofdstad opgericht werd. Dichteres Marguerite Bervoets kent een gelijkaardig tragisch lot. Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakt ze deel uit van het verzet en wordt ze opgesloten in Mons om daarna op 7 augustus 1944 onthoofd te worden in Wolfenbüttel. Ze had namelijk geweigerd om het hoofd te buigen ...