In de loop der jaren passeerden er verschillende artistieke stromingen. Desondanks bleef de binnenstructuur van de Collegiale Sint-Waltrudiskerk trouw aan de gotische architectuur. We vinden er dezelfde materialen terug als aan de buitenzijde. De zandsteen van Bray geeft het gebouw een warme roze-geelachtige tint. De muren van het koor tot en met het schip zijn bedekt met deze rotssteen, net als de steunberen. De blauwe hardsteen op haar beurt loopt ter hoogte van de spitsbogen naar de stenen toe.

Verticaal geïnspireerd

Zodra men de Collegiale betreedt, valt onmiddellijk het verticale karakter op. Dit wordt veroorzaakt door de smalle en hoge pijlers en bogengalerijen, die boven het koor van de kerk uitstijgen. Het verticale gevoel wordt nog versterkt door de afwisseling van de pijlers en de ruimtes tussen de bogengalerijen.
 
 

Een opeenvolging van verschillende decors

Het vluchtige en constant veranderende licht dompelt de bezoeker onder in een sfeer die tegelijk sereen en opwindend is. Tijdens een wandeling door de Collegiale passeert men langs verschillende kapellen, die allemaal versierd zijn met een altaar, een schilderij, een sculptuur of een standbeeld. Deze kapellen zijn de getuigenissen van samenwerkingsprojecten in Mons en van broederschappen die zich wijdden aan de Heilige Maagd of aan heiligen. In sommige kapellen vind je graftombes, namelijk wanneer de familie ervoor had gekozen om hun familieleden in hun eigen kapel te begraven. Bij sommige kapellen zijn de grafmonumenten in de muur gesculpteerd, wat men “taulets” noemt. Deze sculpturen symboliseren het feit dat de overledene door hun patroonheilige tot bij de Heilige Maagd en haar Kind werd gevoerd of tot de Heilige Drievuldigheid. Tot in de 18de eeuw organiseerde men missen in deze kapellen, waardoor ze eigenlijk als minikerkjes dienden. Meer dan duizend missen vonden jaarlijks plaats in de Collegiale. De armen kwamen hier bijvoorbeeld voor kleding of voedsel, in ruil voor volledige dankbaarheid aan de kanunnikessen.
 
 

Goedbewaarde schatten

Jacques Du Broeucq, een toenmalige bekende beeldhouwer en architect uit Mons, is verantwoordelijk voor verschillende kunstwerken in de Collegiale. Zo is een koorhek van zijn hand, een prachtig geheel waarvan de gewelven een driedelige boog vormen, waaronder drie tondo's staan die de Heilige Drievuldigheid uitbeelden (enkel de standbeelden en de bas-reliëfs zijn van dit koorhek bewaard gebleven). In het koor van de kerk bevinden zich ook zeven standbeelden, die de zeven Deugden symboliseren. In de noordelijke beuk van het transept kun je de Verrijzenis aanschouwen, een groot reliëf dat Christus in ware grootte toont die uit zijn graf opstijgt.
 
Naast de werken van Du Broeucq bevinden zich ook nog andere kunstwerken in de Collegiale. De bekende Gouden Koets (Car d'Or), die tijdens de jaarlijkse Processie van Doudou wordt gebruikt, of ook nog de reliekhouders van Sint-Waltrudis. Verder in de Collegiale vindt men een gotisch beeldhouwwerk in witte steen van de heilige Waltrudis en van de Heilige Michaël die samen de duivel overmeesteren. Als men goed kijkt, kan men ook de alleroudste glas-in-loodramen onderscheiden. En zonder de letterlijke “schatkist” te vergeten, waar zich tal van religieuze kunstobjecten bevinden. Zo onder meer een van de meest prestigieuze edelsmidswerk collecties die er in België te vinden zijn (kelken, ciboriën, monstransen, reliekhouders enz.). Maar ook polychrome standbeelden, schilderijen, oude geschriften, overblijfselen van de kapittelen en een verzameling lijkwades van de Heilige Waltrudis.